Geçerlik ve Guvenirlik nedir ?

Geçerlik ve Güvenirlik Nedir? — Edebiyatın Aynasında Kavramsal Bir Yolculuk

Kelimelerin Gücü ve Anlatının Gerçekliği

Bir edebiyatçı için her kelime, bir dünyanın kapısını aralar. Geçerlik ve güvenirlik gibi teknik kavramlar bile, edebiyatın büyülü dokusunda yeniden anlam bulur. Çünkü edebiyat, yalnızca hikâye anlatmak değil; hakikati kelimelerle yeniden inşa etmektir.

Bir romancı, bir şair ya da bir denemeci için “geçerlik”, anlatının inandırıcılığıdır; “güvenirlik” ise o anlatıya duyulan duygusal sadakattir.

Peki, bir metin ne zaman geçerli, ne zaman güvenilir olur? Ya da edebi anlamda bu iki kavram arasında nasıl bir gerilim vardır?

Geçerlik: Anlatının Hakikati

Geçerlik, bilimde bir ölçümün gerçekten ölçmek istediği şeyi ne kadar yansıttığını gösterir.

Edebiyatta ise bu, anlatının iç tutarlılığı ve duygusal doğruluğu anlamına gelir. Bir romanın ya da şiirin geçerli olması, onun “gerçek” olmasından değil, okurda hakiki bir yankı uyandırmasındandır.

Virginia Woolf’un “Mrs. Dalloway” romanındaki bilinç akışı, belki nesnel anlamda “doğru” değildir; fakat insan zihninin karmaşık yapısını en geçerli şekilde yansıtır. Bu yüzden o anlatı, gerçeğin değil, hakikatin geçerliliğini taşır.

Bir karakterin gözünden akan zaman, bir duygunun dilde bıraktığı iz — bunların hiçbiri laboratuvar ölçümüyle kanıtlanamaz; ama insan kalbinin hafızasında geçerlidir.

O halde, edebiyatın geçerliği, duygusal bir doğrulukla var olur.

Bir okur sormadan edemez:

“Bir metin beni etkiliyorsa, onun gerçeği sahici midir, yoksa ben kendi hakikatimi mi onda buluyorum?”

Güvenirlik: Anlatıcının Sesi ve Okurun İnancı

Güvenirlik edebiyat dünyasında, en çok “anlatıcı” üzerinden tartışılır. Güvenilir anlatıcı mı, yoksa “güvenilmez anlatıcı” mı?

Bir eserin güvenirliği, anlatıcının bize sunduğu dünyanın ne kadar “inandırıcı” olduğuna bağlıdır. Ama edebiyatın büyüsü tam da burada gizlidir: Gerçek bazen yalanla, dürüstlük bazen yanılsamayla anlatılır.

F. Scott Fitzgerald’ın “Muhteşem Gatsby”sindeki Nick Carraway karakteri, güvenilir bir anlatıcı mıdır? Yoksa kendi önyargılarını, duygusal savrulmalarını mı anlatıya taşır?

Edebiyat, güvenirliği ölçmek yerine, onu sorgular. Çünkü her anlatı bir yorumdur; her okuma ise o yorumun yeniden doğuşudur.

Bu bağlamda, edebi güvenirlik bir “denge sanatı”dır. Ne tamamen nesnel ne tamamen öznel bir zeminde durur.

Okur, bir metne inanmak ister — ama aynı zamanda, o metnin kendi içindeki yalanlarla yüzleşmekten de haz alır.

Geçerlik ve Güvenirliğin Dansı: Edebiyatın Diliyle

Bir romanın geçerliği onun duygusal gerçekliğinde, güvenirliği ise anlatısal tutarlılığındadır.

Bu iki kavram, bir şiirin mısralarında dans eden iki anlam gibi birbirine yaklaşır, uzaklaşır ama asla tamamen ayrılmaz.

Orhan Pamuk’un “Masumiyet Müzesi” romanında, Kemal karakterinin anlatısı hem güvenilirdir hem değildir. Çünkü o, kendi aşkına inanır ama okur, bu inancın ne kadar geçerli olduğunu sorgular.

İşte burada edebiyat, bilimin katılığıyla değil, insanın iç dünyasının esnekliğiyle konuşur.

Geçerlik, okurun inandığı duygusal anlamdır. Güvenirlik ise o duygunun, anlatı boyunca kendine sadık kalma biçimidir.

Edebiyat bu iki kavramı, kelimelerin titreşimiyle yeniden tanımlar:

Gerçeği değil, hakikati; ölçümü değil, sezgiyi arar.

Okura Bir Davet

Sevgili okur, sen bir roman okurken, o dünyanın geçerli olduğunu hissediyor musun?

Anlatıcıya güveniyor musun, yoksa onunla birlikte kendi şüphenin içinde mi yol alıyorsun?

Belki de edebiyatın en büyüleyici yanı tam da budur:

Bir metne inanmakla, onun bizi kandırdığını bilmek arasında gidip gelmek.

#edebiyat #geçerlik #güvenirlik #roman #anlatıcı #okur #edebiyatyazısı