Sırpça ve Hırvatça Aynı mı? Dilin Siyaseti, Kimliğin Gücü
Bir siyaset bilimci olarak, güç ilişkilerinin yalnızca parlamentolarda, partilerde ya da ordularda değil, dilin en küçük nüanslarında bile nasıl şekillendiğini incelemek zorundayız. Çünkü dil, sadece iletişim aracı değil; iktidarın en ince biçimidir. Bu yazıda, “Sırpça ve Hırvatça aynı mı?” sorusu etrafında dönen tartışmayı, bir dilbilim meselesinden çok daha fazlası olarak ele alacağız: bir siyasal kimlik, bir meşruiyet arayışı ve bir güç mücadelesi olarak.
Dil, İktidarın En Sessiz Kurumu
Dillerin ayrılması, çoğu zaman ulusların ayrılmasından sonra değil, tam aksine, ulusların ayrılmasını mümkün kılan bir politik araç olarak kullanılır. Eski Yugoslavya coğrafyasında yaşananlar da bunun en çarpıcı örneklerinden biridir. Sırpça ile Hırvatça, dilbilimsel olarak %90 oranında ortak bir kökene sahiptir. Aynı gramer yapısı, benzer sözcük dağarcığı, hatta karşılıklı anlaşılabilirlik seviyesi oldukça yüksektir. Fakat politik sınırlar çekildiğinde, diller de birbirinden koparılır.
Burada mesele dilin kendisi değil; o dilin kimin diline dönüşeceğidir. Hangi devletin resmî dili olacağı, hangi ulusun sembolü sayılacağı ve kimlerin o dil üzerinden meşruiyet kazanacağıdır. Tıpkı Foucault’nun dediği gibi, iktidar sadece baskı değil, bilgi üretme gücüdür. Sırpça ve Hırvatça da tam bu noktada, iki ulusun kendini “öteki”ne karşı tanımlama aracına dönüşmüştür.
Kurumlar, İdeoloji ve Vatandaşlık
Dil üzerinden kurulan ideolojik yapı, devlet kurumlarının derinliklerinde somutlaşır. Okullarda okutulan müfredat, medyanın kullandığı terminoloji, resmi belgelerdeki dil tercihleri… Tüm bunlar, bir vatandaşlık bilincini yeniden üretir.
Hırvatistan, Avrupa Birliği ile bütünleşme sürecinde dilini bir kimlik silahına dönüştürürken, Sırbistan ise kendi dilini bir direniş unsuru olarak koruma stratejisi izledi. Bu, klasik anlamda bir “dil politikası” değil, tam anlamıyla bir kimlik inşası stratejisidir.
Vatandaşlık, sadece pasaportla ölçülmez; bir ulusun dilinde kendini ifade edebilme hakkıyla ölçülür. “Sırpça mı konuşuyorsun, Hırvatça mı?” sorusu, yalnızca dilsel değil, siyasal bir beyan haline gelir.
Erkeklerin Stratejisi, Kadınların Diyaloğu
Siyaset biliminin bir başka boyutu da güç ilişkilerini toplumsal cinsiyet perspektifiyle okumaktır. Erkek egemen siyaset, genellikle strateji, egemenlik ve kontrol üzerinden ilerler. Bu bağlamda Sırbistan’ın dil konusundaki politikaları, daha çok ulusal güvenlik ve egemenlik söylemleriyle örülmüştür.
Oysa kadınların dil ve kimlik meselelerine bakışı, iletişim ve katılım merkezlidir. Hırvatistan’da kadın entelektüellerin ve akademisyenlerin öncülük ettiği dil tartışmaları, “dil kimin sesi olacak?” sorusunu gündeme getirmiştir. Bu, çatışmadan çok bir demokratik diyalog çağrısıdır.
Belki de mesele “aynı dil mi konuşuyoruz?” sorusundan ziyade, “aynı dünyayı paylaşabiliyor muyuz?” sorusudur.
Dilin Gücü ve Toplumsal Düzen
Sırpça ve Hırvatça arasındaki ayrışma, yalnızca dilsel değil, iktidarın mikro düzeydeki tezahürüdür. Her kelime, bir sınırın çizilmesi; her alfabe tercihi, bir ideolojik bildiridir. Latin alfabesi mi, Kiril mi? Bu tercihler, kurumların ideolojik pozisyonlarını belirler.
Bir dilin politikleşmesi, toplumun da politikleşmesidir. Çünkü dil, bir toplumu bir arada tutan görünmez yapıştırıcıdır. Bu yüzden, Sırpça ile Hırvatça arasındaki fark, yalnızca birkaç harften ibaret değildir; bir toplumsal düzenin yeniden inşasıdır.
Provokatif Bir Soru: Gerçekten Farklı Diller mi, Yoksa Farklı Dünyalar mı?
Sizce, dilin ayrılması mı ulusu böler, yoksa ulusun bölünmesi mi dili ayrıştırır?
Bir kelime değiştiğinde bir kimlik mi yitirilir, yoksa yeni bir kimlik mi doğar?
Belki de cevap, siyaset biliminin klasik sorusundadır: Kim, neyi, ne zaman, nasıl ve kimin için söylüyor?
Ve işte o zaman anlarız ki; Sırpça ve Hırvatça yalnızca iki dil değil, iki farklı iktidar tahayyülüdür.